Tình hình bạo lực gia đình đối với người cao tuổi ở Việt Nam hiện nay

Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 . Số lượng người cao tuổi (NCT) đã tăng từ 9,5 triệu người năm 2014 lên 14,2 triệu người vào năm 2024 và dự báo sẽ trở thành nước có dân số già vào năm 2036, khi tỷ lệ người cao tuổi đạt trên 20% (cứ 10 người thì có 2 NCT). Sự gia tăng nhanh chóng của dân số cao tuổi đặt gánh nặng chăm sóc lên vai các thành viên trẻ tuổi trong gia đình, gây ra trạng thái căng thẳng và mức độ căng thẳng có thể biểu hiện ở hành vi bạo lực NCT trong gia đình.
Trong những năm qua, vấn đề BLGĐ tại Việt Nam được quan tâm nghiên cứu nhiều hơn nhưng chủ yếu đề cập hình thức bạo lực giữa vợ chồng, bạo lực trên cơ sở giới mà ít nói đến hoặc bỏ qua hành vi bạo lực giữa các thành viên khác trong gia đình, trong đó có hình thức bạo lực ngược như con cái bạo lực cha mẹ, cháu ngược đãi ông bà.
Hành vi bạo lực của con cái với bố mẹ, cháu với ông bà tuy không phổ biến như hành vi bạo lực của cha mẹ với con cái hay hành vi bạo lực trong quan hệ vợ chồng. Song, các nghiên cứu gần đây cũng đã ghi nhận về các hành vi bạo lực của con cái với cha mẹ như: con cái mắng chửi bố (10,8%) và mắng chửi mẹ (4,6%). Hành vi con cái mắng chửi bố, mẹ được ghi nhận ở nhóm cha mẹ có con cái đã trưởng thành .
Nghiên cứu năm 2012 cho thấy, BLGĐ đối với cha mẹ được cộng đồng quan tâm và lên án vì nó trái với truyền thống và đạo lý. Mặc dù vậy, tại địa bàn điều tra đã được ghi nhận có 11,6% NCT đã từng chịu ít nhất một hành vi bạo lực từ con cái và 7,9% trong 12 tháng trước cuộc khảo sát .
Kết quả của Điều tra 2012 còn cho biết, có mối liên hệ về mức độ cha mẹ là NCT bị bạo lực với ở khu vực cư trú và mức sống. Tỉ lệ NCT ở khu vực nông thôn từng bị bạo lực trong 12 tháng trước khảo sát cao hơn so với khu vực đô thị. Bên cạnh đó, phần lớn NCT bị bạo lực sống trong các gia đình có mức sống trung bình. Lưu ý thêm rằng, người trực tiếp gây ra hành vi bạo lực với cha mẹ già chủ yếu là con trai hoặc cả con trai và con dâu.
Các hành vi bạo lực với NCT thường ít được phát hiện do tâm lý che giấu của cả người bị bạo lực gia đình và người gây bạo lực. Điều tra 2012 cho thấy, những hành vi bạo lực của con cái với NCT đôi khi cũng bắt nguồn từ những suy nghĩ lệch lạc, những quan niệm sai trong hành vi đối xử với NCT; hoặc con cháu không những không nghe theo lời khuyên bảo của NCT mà còn xúc phạm đến họ; NCT cũng được ghi nhận bị gây sức ép trong cuộc việc phân chia đất đai, nhà cửa, tài sản giữa các con, cháu với nhau. Các hình thức bạo lực mà NCT chủ yếu gặp phải là bị con cháu coi thường, không tôn trọng, lăng mạ, không quan tâm chăm sóc về vật chất; tinh thần. Tính chung, có 7,9% NCT từng trải qua một hành vi bạo lực bất kỳ từ con của họ trong 12 tháng trước cuộc khảo sát.
Từ năm 2018-2024, số người bị bạo lực gia đình là NCT có xu hướng giảm (từ 1.475 nạn nhân năm 2018 đến 331 nạn nhân năm 2024) cho thấy những chuyển biến tích cực bước đầu trong công tác phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi BLGĐ đối với NCT; đồng thời phản ánh sự nâng cao nhận thức của người dân và hiệu quả của hệ thống hỗ trợ, bảo vệ người bị BLGĐ tại cộng đồng .
Đại dịch Covid-19 kéo dài 2 năm, tiếp đến là cuộc khủng hoảng lãi suất, lạm phát ở những nền kinh tế hàng đầu thế giới, những bất ổn về chính trị trên phạm vi toàn cầu… đã khiến nền kinh tế Việt Nam suy giảm nặng nề. Điều đó tác động tiêu cực đến thị trường lao động, làm tăng số người thiếu việc làm và thất nghiệp, đặc biệt ở khu vực thành thị và ngành công nghiệp, xây dựng khiến cho nguồn thu nhập của các gia đình bị suy giảm. Bên cạnh đó, phần lớn NCT Việt Nam hiện vẫn chưa có nguồn an sinh thu nhập ổn định từ chính phủ, họ phải sống dựa vào con cái, hoặc tiếp tục làm việc để kiếm sống với mức thu nhập thấp. Kể cả với người được hưởng trợ cấp xã hội, thì mức chuẩn trợ cấp quá thấp, không bảo đảm mức sống tối thiểu. Ngoài ra, NCT thường có nhiều bệnh mãn tính và nhu cầu chăm sóc sức khỏe cao, dẫn đến gánh nặng chi phí y tế lớn cho gia đình. Con cái và người thân phải đối mặt với chi phí sinh hoạt, thuốc men và chăm sóc cho NCT, ảnh hưởng đến tài chính cá nhân và gia đình. Ngoài ra, trước bối cảnh dịch chuyển của các mô hình gia đình đa thế hệ sang mô hình hạt nhân, sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình ngày càng mai một và khó tìm được tiếng nói chung. Do áp lực công việc, con cái ít có thời gian quan tâm tới cha mẹ, hay những khoảng cách và xung đột thế hệ đã ảnh thưởng tiêu cực đến mối quan hệ giữa NCT và các thành viên trong gia đình.