Cha mẹ là hình mẫu ứng xử trong giáo dục đạo đức, lối sống

Trong các mối quan hệ gia đình, cha mẹ là chủ thể có ảnh hưởng trực tiếp và lâu dài nhất đến sự phát triển nhân cách của con cái. Từ hành vi, lời nói đến thái độ sống của cha mẹ đều đóng vai trò như những “bài học trực quan” định hình nhận thức đạo đức của trẻ. Theo học thuyết học tập xã hội của nhà tâm lý học Albert Bandura (1977), trẻ em tiếp thu hành vi đạo đức chủ yếu thông qua quá trình quan sát và mô phỏng, đặc biệt từ những người có mối liên kết cảm xúc sâu sắc như cha mẹ.
Khi người cha, người mẹ sẵn sàng nhường nhịn, lắng nghe và kiểm soát cảm xúc trong lúc căng thẳng sẽ giúp trẻ học được sự ôn hòa, tôn trọng người khác. Khi người cha, người mẹ biết xin lỗi khi mắc lỗi, cùng nhau chia sẻ công việc gia đình và thể hiện sự công bằng sẽ khiến trẻ phát triển lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm. Những bài học đạo đức này không đến từ lời khuyên mang tính giáo điều mà là trực quan sinh động được thấm nhuần vào tâm hồn của trẻ qua hành vi thực tế mỗi ngày.
Nghiên cứu của Streight (Center for Parenting Education, 2020) xác định: Việc cha mẹ làm gương là một trong năm yếu tố thiết yếu nhất để phát triển lương tâm và khả năng tư duy đạo đức của trẻ. Thực tiễn tại Việt Nam cũng cho thấy kết quả tương tự: Theo Điều tra MICS 2020 – 2021 do Tổng cục Thống kê và UNICEF thực hiện, có tới 72,4% trẻ em từ 1 – 14 tuổi từng bị phạt bằng hình thức bạo lực thể chất hoặc tâm lý – phần lớn đến từ sự mất kiểm soát của người lớn. Những hành vi này không chỉ gây tổn thương tâm lý mà còn tạo ra mô hình ứng xử tiêu cực mà trẻ sẽ sao chép khi trưởng thành.
Do đó, giáo dục đạo đức trong gia đình trước hết phải bắt đầu từ việc cha mẹ “tự giáo dục” – tức là không ngừng hoàn thiện nhân cách, rèn luyện khả năng tự kiềm chế, thấu hiểu và cư xử có trách nhiệm. Việc cha mẹ sống mẫu mực không chỉ là hình thức truyền dạy, mà còn tạo ra một hệ quy chiếu đạo đức an toàn và đáng tin cậy cho con cái phát triển toàn diện.