Văn hóa gia đình Việt Nam truyền thống

Gia đình người Việt cơ bản là tiểu gia đình phụ quyền với các chức năng cơ bản: kinh tế tự chủ, tái sản xuất sức lao động, bảo tồn nòi giống, thờ cúng, nuôi dưỡng, giáo dục, trao truyền các giá trị văn hóa của dân tộc, cân bằng tâm sinh lý và tình cảm.

Gia đình truyền thống được coi là đại gia đình mà các thành viên liên kết với nhau bằng chuỗi quan hệ huyết thống, có thể cùng chung sống từ 3 thế hệ trở lên: ông bà – cha mẹ – con cái mà người ta quen gọi là “tam, tứ, ngũ đại đồng đường”. Đây là kiểu gia đình khá phổ biến và tập trung nhiều nhất ở nông thôn Việt Nam.

Chịu ảnh hưởng của văn hóa nông nghiệp và nếp sống nông thôn quần tụ khép kín, tự cung tự cấp. Văn hóa gia đình truyền thống là sự kết hợp nhuần nhuyễn của nếp sinh hoạt, tập quán làng xã nông thôn, tín ngưỡng tôn giáo, đạo đức xã hội… Đối với không gian văn hóa làng – xã, nền nếp của gia đình phong kiến vốn đã định hình qua nhiều thế kỷ vẫn giữ được sự bền vững. Những yếu tố mang giá trị cốt lõi của gia phong, gia lễ, gia pháp trong gia đình người Việt gần như vẫn được duy trì, bảo lưu và truyền dạy qua các thế hệ.

Văn hóa gia đình có thể được hiểu là một kiểu “gia phong” sâu rễ, bền gốc, đóng vai trò quan trọng cho sự tồn tại của gia đình người Việt thuở ban đầu dựng nước và giữ nước, hình thành nên những nét truyền thống quý báu, khởi nguồn cho hệ thống giá trị văn hóa, được truyền lại cho đời sau kế thừa, gìn giữ, phát huy. Luận giải bởi sắc thái “gia phong” được xác lập như những chuẩn mực mang giá trị văn hóa có cội rễ từ rất sớm này, chúng ta mới có thể góp phần lý giải cho hàng nghìn năm lịch sử về sau, người Việt vẫn giữ được nếp sống văn hóa mang giá trị đạo đức với sắc thái riêng của mình, chống được tư tưởng đồng hóa và thống trị về văn hóa của các thế lực ngoại xâm phương Bắc và phương Tây.

Văn hóa ứng xử các thành viên trong gia đình mang tính quan tâm, động viên, chia sẻ, giúp đỡ, nhường nhịnlà những phẩm tính cần đạt đến và duy trì được trong cấu trúc và trong văn hóa gia đình. Đây cũng là giá trị thể hiện rõ trong văn hóa gia đình Việt Nam truyền thống. Giữa các thế hệ có sự khác biệt về tuổi tác và cũng có thể có những khác biệt về nghề nghiệp, quan niệm giá trị sống, sở thích, quan niệm thẩm mỹ… Tuy có sự khác biệt, nhưng sợi dây huyết thống và tình yêu trong hôn nhân đã góp phần hình thành, duy trì những giá trị cốt lõi mà mọi thành viên trong gia đình đều có thể và cần phải tôn trọng: đó là sự “kính trên nhường dưới”, đùm bọc, chia sẻ… người trên với người dưới thì phải biết mẫu mực làm gương, đối xử vừa nghiêm khắc vừa nhân ái, người dưới với người trên thì phải biết kính trọng, yêu thương.

Văn hóa thờ cúng tổ tiên, trước hết là thờ cúng tổ tiên trong mỗi dòng họ, mỗi gia đình. Nó là văn hóa họ tộc/ gia đình, sau đó mở rộng ra là cả dân tộc Việt Nam; các tộc người là “anh em” với nhau, là những người “đồng bào”, tức là cùng trong một bọc, hòa lẫn một dòng máu, thờ chung một tổ tiên (Giỗ Tổ Hùng Vương).

Xây dựng truyền thống gia đình, niềm tự hào gia đình cũng là một nét văn hóa đáng lưu ý gia đình Việt Nam truyền thống và còn lưu giữ đến hiện tại. Cũng chính từ những gia đình truyền thống như vậy, chúng ta đã có được những con gười có học hàm, học vị cao và các vị tướng quân, bác sĩ, thầy thuốc giỏi, các nghệ sĩ, nghệ nhân… nhờ văn hóa kế tục niềm tự hào gia đình này mà chúng ta có những nghề truyền thống lưu truyền qua nhiều đời, nhiều thế hệ của một gia đình.

Chính văn hóa gia đình ấy đã góp phần hun đúc nên nhiều giá trị tốt đẹp của cả dân tộc ta. Những giá trị tốt đẹp ấy cần được giữ gìn và phát huy trong thời đại mới để chúng ta vẫn mãi giữ được “bản sắc văn hóa” trong bối cảnh toàn cầu hóa.