Vai trò trụ cột trong gia đình
Quan niệm xã hội quy định người cha giữ vai trò trụ cột trong gia đình, bởi vậy, người cha thường thực hiện các chức năng sau:
Kiếm sống, bảo vệ, chăm sóc các thành viên trong gia đình.
Định hướng các hoạt động của các thành viên trong gia đình.
Quyết định các vấn đề của gia đình trên cơ sở tham khảo ý kiến các thành viên trong gia đình.
Giáo dục, răn đe, uốn nắn, rèn giũa đưa trẻ vào kỷ luật, chăm lo sự phát triển của các con.
Vai trò nuôi dưỡng, chăm sóc con
Người cha tuy ít tham gia chăm sóc con hơn vì những vai trò xã hội mà họ phải đảm nhận, nhưng sự quan tâm và tình cảm của người cha dành cho con sẽ có lợi cho sự cân bằng về tâm lý, tình cảm và sự hình thành nhân cách của trẻ.
Vai trò giáo dục con
Vai trò giới: Ngay từ nhỏ, đứa con đã chịu sự giáo dục của cha rất sâu sắc. Khi có một tình huống xảy ra, đứa trẻ sẽ có phản ứng khác nhau tùy theo sự có mặt của cha hay mẹ. Nếu có mẹ ở bên, đứa trẻ sẽ òa khóc, tỏ ra sợ hãi và chờ đợi được dỗ dành; còn nếu bên cạnh là người cha, nó sẽ tỏ ra can đảm hơn bởi ảnh hưởng từ phản ứng bình tĩnh, sự mạnh mẽ của người cha.
Như vậy, ngay từ nhỏ người cha đã tạo cho con những thử thách, yêu cầu, hoàn cảnh để giúp con tự khẳng định mình hơn.
Những đứa trẻ có được sự chăm sóc, giáo dục của cả cha và mẹ thường được kích thích sự phát triển và có khuynh hướng thích ứng xã hội tốt hơn so với những đứa trẻ chỉ gắn bó với bố hoặc mẹ. Trẻ trai thiếu bố thường thể hiện nam tính ít hơn trong các mối quan hệ cũng như thường thể hiện cảm xúc ít hơn so với những trẻ trai có bố.
Vai trò hình mẫu người chồng/ người cha/ người cung cấp nguồn sống: Tự nhiên trao cho người đàn ông sức mạnh thể chất, lòng dũng cảm, khả năng kiếm sống, ý chí độc lập … Vì vậy, người đàn ông mặc nhiên được trao trách nhiệm chăm lo cho gia đình cả về vật chất và tinh thần. Hầu hết trong các gia đình vẫn duy trì quan điểm đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm để phân công trách nhiệm giữa 2 giới.
Trong xã hội hiện đại, vai trò của nam và nữ đã có sự thay đổi cả trong gia đình và ngoài xã hội, đồng nghĩa với trách nhiệm của người cha cũng cần có những điều chỉnh cho phù hợp, đòi hỏi kiến thức, kỹ năng và sự nỗ lực không ngừng của người đàn ông.
Vì thế, để làm tốt được các chức năng đó, người cha cần trở thành hình mẫu cho những đứa con của mình noi theo. Dù người cha ở vị trí nào trong xã hội,nếu làm tốt các chức năng làm cha thì họ vẫn là người cha tuyệt vời của các con, là hình mẫu người chồng, người cha của các con mình trong tương lai.
Tạo dựng kỹ năng kiềm chế, tự kiểm soát hành vi
Người cha ảnh hưởng trực tiếp đến con theo nhiều cách khác nhau, thể hiện ở những khía cạnh:
Khả năng giải quyết vấn đề, khả năng thích ứng tốt hơn nhờ có sự tự tin trước khó khăn; sự tin tưởng vào những suy nghĩ và khả năng thử nghiệm cái mới.
Khả năng thể hiện sự gắn bó về mặt cảm xúc đối với những người khác và tự kiểm soát trong các hoàn cảnh xã hội khác nhau tốt hơn.
Khả năng nhìn nhận, thể hiện cảm xúc trước những nhu cầu của người khác.
Hình thành một số phẩm chất đạo đức
Tinh thần trách nhiệm, tự lập: Khi chơi đùa với con, người cha thường thiên về việc tổ chức các cuộc thi đua, khuyến khích con phát huy tính độc lập, dám đối mặt với thách thức và chấp nhận mạo hiểm.
Trí thông minh, kỹ năng giải quyết vấn đề: Người cha có khuynh hướng phát triển ở trẻ tư duy logic, tri giác không gian và các năng lực kỹ thuật. Người cha thường tham gia vào các trò chơi xây dựng, lắp ráp, sửa chữa kỹ thuật cơ khí với con trai nhiều hơn so với người mẹ.
Sự phát triển ngôn ngữ, ngôn từ của người cha thường rõ ràng, mạch lạc; quá trình nhận thức các vấn đề trong học tập và cuộc sống nhanh và mạnh dạn sẽ giúp trẻ có thêm các kỹ năng trong tương lai.
Các ông bố thường đặt ra nhiều thách thức hơn, khuyến khích trẻ nhiều hơn, đòi hỏi sự nỗ lực nhiều hơn ở trẻ, kích thích khả năng ứng phó, tạo ra các giải pháp mới…
Vai trò định hướng nghề nghiệp, định hướng việc làm cho con
Người cha thường có khả năng phân tích, đánh giá năng lực của con và tình hình kinh tế nói chung để tìm ra một giải pháp thích hợp cho con.
Ý kiến của người cha thường có tính quyết định và bao giờ cũng được tôn trọng, các thành viên trong gia đình thường tin tưởng vào khả năng xét đoán của người cha.
Mối quan hệ xã hội rộng rãi của người cha là điều kiện thuận lợi; uy tín của người cha là điều kiện thuận lợi cho việc định hướng nghề nghiệp cho con bởi họ có thể nhận được nhiều lời khuyên, góp ý của bạn bè, đồng nghiệp về vấn đề đó.