Kinh nghiệm quốc tế trong phòng, chống bạo lực gia đình

Các khuyến cáo quốc tế
Theo Luật mẫu Liên hợp quốc, đạo luật bạo lực gia đình cần quy định việc nạn nhân, nhân chứng của bạo lực gia đình và các thành viên gia đình, cán bộ y tế, các trung tâm hỗ trợ nạn nhân tố cáo về những trường hợp bạo lực gia đình cho cảnh sát hoặc gửi đơn ra tòa. Luật Philippines quy định cán bộ y tế, nhân viên công tác xã hội (Social Worker), cán bộ tham vấn nếu có nghi ngờ về bạo lực gia đình hoặc khi được nạn nhân của bạo lực gia đình cho biết về vụ việc thì phải: (1) Ghi chép đầy đủ tổn thương, nghi vấn, điều quan sát được; (2) Cấp chứng nhận sức khỏe miễn phí liên quan đến lần khám hoặc gặp nạn nhân; (3) Bảo quản hồ sơ và đưa cho nạn nhân khi có yêu cầu; (4) Cung cấp đầy đủ các thông tin về quyền của họ.
Luật mẫu Liên hợp quốc cũng khuyến nghị Luật cần quy định rõ trách nhiệm
công an như giải quyết yêu cầu giúp đỡ, bảo vệ, thẩm vấn, gửi báo cáo, tư vấn về
quyền cho nạn nhân, cung cấp nơi an toàn, thu xếp đưa thủ phạm ra khỏi nhà…. Luật của Philippines, Malaysia, Nhật Bản, Đài Loan, Timor Leste, Nam Phi đều có các quy định tương tự như khuyến nghị của Liên hợp quốc. Ở Hàn Quốc, cảnh sát có thể vào nhà can ngăn bạo lực gia đình mà không cần giấy phép hay đơn tố cáo.
Về việc rút đơn tố cáo, Luật của Panama quy định nạn nhân chỉ có thể miễn tố nếu trong một thời gian nhất định mà hành vi bạo lực không lặp lại và bị cáo phải được đánh giá và điều trị. Trong khi đó, Campuchia quy định nếu tiếp tục có hành vi bạo lực thì Tòa án sẽ truy tố thủ phạm theo thủ tục tố tụng hình sự, kể cả trong trường hợp không có yêu cầu của nạn nhân.
Luật mẫu của Liên hợp quốc khuyến cáo 2 cấp độ quyết định bảo vệ: (1) Quyết định khẩn cấp theo đề nghị của một bên; (2) Quyết định bảo vệ dài hạn hoặc thường xuyên. Đề nghị của một bên tức là không cần thông báo trước cho bị đơn mà chỉ hoàn toàn dựa trên đề nghị của nạn nhân. Ở nhiều nước, những tình huống có thể dẫn tới việc ban hành quyết định bảo vệ nạn nhân bạo lực gia đình có thể được ban hành ngay cả khi hành vi của người vi phạm chưa đến mức là hành vi phạm tội và các quyết định đó có thể được ban hành mà không cần chứng cứ thương tích. Thời hạn quyết định bảo vệ cũng có sự khác nhau giữa các quốc gia.
Về quyết định bảo vệ khẩn cấp, Luật Liên hợp quốc khuyến nghị là 10 ngày, đây cũng là thời hạn tiêu chuẩn trong luật của các nước Úc, Nam Phi, các bang của Hoa Kỳ; ở Philippines là 15 ngày, Kosovo là 20 ngày, Campuchia là 2 tháng. Về quyết định bảo vệ dài hạn, các nước như NewZealand, Nam Phi, Philippines không quy định cụ thể thời gian bảo vệ dài hạn, quyết định có thể vô hạn cho đến khi một trong hai bên vợ chồng đề nghị ra Tòa án để bãi bỏ. Một số nước như Đài Loan, Malaysia, Kosovo quy định 12 tháng, Campuchia quy định 6 tháng. Các điều kiện được áp đặt trong quyết định bảo vệ thường bao gồm: Cấm thực hiện bất cứ hành vi bạo lực nào mới; Cấm tiếp xúc với nạn nhân; Yêu cầu người vi phạm ra khỏi nhà (Philippines, Campuchia, Malaysia, Nhật Bản, Đài Loan,..); Cấp dưỡng tạm thời (như một phần của quyết định bảo vệ: Mỹ, Úc, Philippines, Campuchia, Đài Loan, Nam Phi, Kosovo…); Quyết định giao trông nom trẻ; Tịch thu vũ khí; Yêu cầu cảnh sát hộ tống nạn nhân để lấy đồ đạc, vật dụng cá nhân.
Về chế tài đối với vi phạm quyết định bảo vệ, Malaysia quy định trong thời hạn 24h kể từ khi quyết định bảo vệ hoặc quyết định bảo vệ tạm thời được ban hành, luật sư tòa án nơi ban hành quyết định bảo vệ tạm thời gửi một bản sao cho sỹ quan chỉ huy của cảnh sát quận nơi cư trú. Kosovo thì quy định trong vòng 24 giờ, Tòa án phải chuyển quyết định cho nạn nhân, người vi phạm, đồn cảnh sát địa phương và Trung tâm phụ trách công tác xã hội. Vi phạm Quyết định bảo vệ là một tội phạm độc lập và riêng biệt phải chịu phạt tiền hoặc tù ở nhiều bang của Hoa Kỳ, New Zealand, Malaysia, Philippines, Đài Loan, Úc, Nam Phi.
Về báo tin, xử lý tin báo bạo lực gia đình
Bài học kinh nghiệm tại bang Victoria của Australia cho thấy tất cả những ai chứng kiến bạo lực gia đình đều có quyền báo tin, tố giác bạo lực, việc báo tin không mang tính bắt buộc. Để tiếp nhận tin báo về bạo lực gia đình, Victoria thành lập đường dây 1800 và 1800respect.org.au. Tại Victoria, cảnh sát đóng vai trò chính trong việc tiếp nhận thông tin tố giác bạo lực gia đình (chiếm hơn 70% số vụ bạo lực gia đình). Việc tiếp nhận tin báo và xử lý tin báo vụ việc bạo lực gia đình được cảnh sát Victoria thực hiện gói gọn trong thời gian 4 giờ kể từ khi nhận tin báo (gồm xác minh thông tin, thực hiện các biện pháp bảo vệ, hỗ trợ người bị bạo lực gia đình, áp dụng biện pháp ngăn chặn người có hành vi bạo lực gia đình tiếp xúc với người bị bạo lực gia đình, bao gồm cả việc áp dụng biện pháp “thông báo an toàn”). Khi xử lý vụ việc bạo lực gia đình, cảnh sát Victoria được trang bị camera thu nhỏ gắn trên người để ghi lại các bằng chứng bạo lực gia đình. Tòa án căn cứ hình ảnh, tư liệu được cảnh sát ghi nhận tại hiện trường làm bằng chứng để xét xử người có hành vi bạo lực gia đình. (Không yêu cầu người bị bạo lực gia đình phải kể, mô tả nhiều lần về vụ việc bạo lực).
Vai trò của cảnh sát trong phòng, chống bạo lực gia đình
Bài học kinh nghiệm tại bang Victoria của Australia cho thấy, cảnh sát chịu trách nhiệm chính trong xử lý các vụ việc bạo lực gia đình. Theo đó, tất cả cảnh sát của Victoria có trách nhiệm giải quyết các vụ bạo lực gia đình. Victoria lập ra 25 văn phòng cảnh sát để xử lý các vấn đề bạo lực gia đình trên toàn bang, có 600 cảnh sát được đào tạo chuyên sâu làm việc tại các văn phòng để giải quyết những vụ việc phức tạp liên quan đến bạo lực gia đình.
Để nâng cao năng lực cho cảnh sát trong phòng, chống bạo lực gia đình, Victoria đã cấp 10 triệu đô la để đào tạo cho cảnh sát, tất cả cảnh sát của Victoria phải học tập theo chương trình này. Cảnh sát đến tận đơn vị hành chính tương đương với xã, phường thị trấn của Việt Nam để phổ biến pháp luật, tập huấn cho cảnh sát và giám sát ở cơ sở về phòng, chống bạo lực gia đình. Tại Victoria chỉ có cảnh sát mới xác định được ai thực sự là người gây bạo lực gia đình. Camera gắn trên người cảnh sát để ghi hình lại sự việc khi can thiệp, xử lý nhằm tránh việc người bị bạo lực gia đình phải trả lời nhiều lần về những vấn đề họ đã trải qua.
Cảnh sát khi xử lý vụ việc bạo lực gia đình được áp dụng biện pháp an toàn “thông báo an toàn” để bảo vệ người bị bạo lực gia đình. Nếu người có hành vi bạo lực gia đình nghiêm chỉnh tuân theo thông báo an toàn của cảnh sát hoặc án lệnh của tòa án và không phạm bất kỳ tội nào khác thì họ không bị đưa vào hồ sơ tội phạm. Trường hợp vi phạm bất kỳ quy định nào được coi là vi phạm hoặc bất tuân thông báo an toàn hay án lệnh can thiệp. Người vi phạm hay bất tuân án lệnh có thể bị cảnh sát bắt giữ và khép tội hình sự (phạt tiền hoặc bị phạt tù).
Theo báo cáo của cảnh sát Victoria thì số vụ bạo lực do cảnh sát xử lý kể từ ngày trao quyền cho cảnh sát đóng vai trò xử lý chính ngày càng tăng, cụ thể năm 1999 có 19.585 trường hợp bạo lực gia đình được cảnh sát Victoria ghi nhận, đến năm 2010 số trường hợp bạo lực gia đình do cảnh sát xử lý là 37.393 vụ và con số này tăng lên là 91.144 vụ vào năm 2021. Theo lý giải của cảnh sát Victoria, họ ngày càng được người bị bạo lực gia đình tin cậy hơn là lý do số vụ họ tiếp nhận, xử lý năm sau cao hơn năm trước.